Blog 08: Keuzestress
Deel 1: Een uitputtende bron van mogelijkheden
21 november 2024
Geschreven door Karel Jan en Lieke Schoutens
Daar sta je dan voor een schap met 14 soorten ontbijtgranen terwijl jouw vertrouwde merk er tot jouw grote schrik niet tussen staat. 5 minuten, 10 minuten. Je leest de informatie op de verpakkingen. Je weet niet wat je er mee aan moet, hoe je die kunt gebruiken om een keuze te maken. Je voelt je meer en meer opgelaten. Je valt op, tenminste, dat denk je: het is niet normaal zolang te staan treuzelen. Het liefst wil je doorlopen, de winkel uit rennen. Maar wat ga je morgen dan eten? Je ontbijt immers altijd met muesli. Uiteindelijk pak je maar wat en loop je met een naar gevoel de winkel uit.
Je kledingkast puilt uit, er ligt al tijden een stapel T-shirts en een aantal nieuwe broeken op de stoel naast je bed. Je weet dat er op zolder nog minstens 5 dozen met kleren liggen die je na de verhuis van een paar jaar geleden snel had willen uitzoeken. Voor de zoveelste keer begint je vriend over een nieuwe kast. ‘Schat, ik weet, we hebben het er al vaker over gehad en ik wil geen ruzie, maar die kast op onze slaapkamer valt binnenkort echt uit elkaar, er moet een nieuwe komen. Dus alles moet eruit. Kun je wat je niet meer draagt wegdoen en ook die kleren op jouw stoel en op zolder uitzoeken. Volgens mij kan de helft naar de kringloop.. Wat moet je ook met al die jassen en vestjes en truien van wie weet hoe lang geleden? Die ga je toch nooit meer dragen. Komt er mooi weer plek vrij voor iets nieuws.’ Je vriend heeft geen idee hoezeer je gehecht bent aan al die kleren en evenmin dat je bij god niet weet hoe dat leeghalen en opruimen aan te pakken. Hij wil je graag helpen maar alleen al de gedachte dat hij zich ermee bemoeit is goed voor een paniekaanval. Grote kans dat hij van alles weggooit wat jij wilt bewaren.
‘Bart is in alles een kei, hij kan kiezen wat hij wil’, had de mentor tegen zijn ouders gezegd. Dat had dus niet geholpen. Integendeel. ‘Ga dan voor de vakken die je leuk vindt’ (zijn moeder). ‘Denk goed na over wat je later voor werk wilt doen en kijk dan wat welk vakkenpakket daarbij aansluit’ (zijn vader). ‘Gewoon de vakken kiezen waar je het minst voor hoeft te doen’ (zijn oudste zus). ‘Waarom kies je niet hetzelfde als je twee vrienden, dan blijven jullie fijn bij elkaar’ (zijn pianoleraar). Wat moet hij met al die verschillende adviezen? Hoe kan hij bepalen wat de goede keus was? Er is zoveel onduidelijkheid, hij heeft zoveel vragen waar niemand een antwoord op weet.
Vroeger had men amper iets te kiezen wat betreft hun eten en drinken, kleding en schoeisel, opleiding, werkplek, relatie, religieuze identiteit, woonplek, enz. Veel lag vast, had men te accepteren, werd door anderen bepaald. Met de groei van de welvaart, de ontwikkeling van de consumptie- en informatiemaatschappij en het sterk toenemend individualisme kregen mensen steeds meer te kiezen, op vrijwel alle levensterreinen. Die sterk toegenomen keuzevrijheid wordt doorgaans als iets heel positiefs beschouwd. Het heeft echter ook een aantal serieuze problemen met zich meegebracht. Een daarvan betreft de stress die het mensen, en dan in het bijzonder degenen met autisme, bezorgt.
Wanneer je een grote behoefte hebt aan voorspelbaarheid en duidelijkheid, hoofd- en bijzaken moeilijk kunt onderscheiden en perfectionist bent, is onze samenleving een onuitputtelijke bron van twijfel, angst en stress. Je moet, als je wilt participeren in onze samenleving, aan de lopende band keuzes maken. Dat vraagt veel van jouw tijd en energie, tijd en energie die je heel graag aan zinvollere activiteiten zou willen besteden.
De maatschappij vraagt, dwingt, ons niet alleen voortdurend keuzes te maken, ze houdt ons ook op allerlei verborgen en openlijke manieren voor dat er zoiets bestaat als dé goede keuze-voor-jou, dé goede keuze die jou een geslaagd, acceptabel, leuk, gezond of gelukkig persoon maakt. Of het nu om een studie, een fles shampoo, een energieabonnement, een nieuwe jas of een vakantie gaat: je moet kiezen, er staat veel (jouw geluk, jouw aanzien) op het spel en er is een beste keuze-voor-jou. Hoe je kunt bepalen welke die beste keuze is, moet je echter wel zelf uitzoeken. En dat is geen eenvoudige, maar vaak een onmogelijke opgave. Omdat er te veel informatie bestudeerd en afgewogen moet worden. Omdat je niet van tevoren kunt vaststellen hoe het zal zijn als je jouw keuze gemaakt hebt. Omdat de reclames en verkooppraatjes van het bedrijfsleven misleidend zijn. Omdat je nooit zeker kunt weten hoe het zou zijn geweest als je een andere keuze gemaakt had. Daarbij komt dat het jouw verantwoordelijkheid is welke keuzes jij maakt: pakt jouw beslissing verkeerd voor jou uit dan is het jouw persoonlijk falen, je eigen schuld.
In het volgende blog zullen we enkele veelvoorkomende strategieën bespreken die autistische mensen hanteren om met de voortdurende stroom van te maken keuzes om te gaan. Ook zullen we een aantal suggesties doen om gemakkelijker tot bepaalde keuzes te komen.