Afgelopen week keek ik de derde aflevering van de documentaireserie Moordpillen? van Dionne Slagter. In deze aflevering krijgt ze tot haar verbazing van een psychiater te horen dat ze autistisch is. Ze slikte al jaren medicatie en wilde uitsluitsel over de vraag of ze wel ADD heeft en die pillen moet slikken. Ze heeft ze hard nodig om te kunnen werken. Maar tegelijkertijd voelt zij zich altijd moe. Haar vriend vindt dat niet zo gek: hij spreekt over werken op “geleende energie”. In de documentaire wordt een aantal belangrijke kwesties op een persoonlijke maar vluchtige wijze belicht. Dat vluchtige riep een aantal gedachten bij me op over de manier waarop in de psychiatrie en in de samenleving met psychische problematiek en medicatie wordt omgegaan.

Zo is daar de kwestie of het wel goed is om de pillen voor ADHD langdurig te slikken. De uitlatingen van enkele deskundigen en gebruikers in Moordpillen? werken sterk de suggestie dat men er veel baat bij kan hebben. Het is ook niet voor niets dat er 232.000 mensen medicatie voor hun ADHD gebruiken. Aan mogelijke negatieve bijwerkingen wordt in de documentaire slechts één zinnetje gewijd. En dat is spijtig, want het is zeer de vraag is of het voor iedereen zo onschuldig is. In de loop van de jaren heb ik teveel ervaringsverhalen gehoord van mensen die zich door medicatiegebruik moeilijker creatief kunnen uiten, slechter eigen grenzen en belastbaarheid aanvoelen, en minder goed kunnen verbinden met zichzelf en anderen. Misschien zijn het ervaringen die ten onrechte aan de medicatie toegeschreven worden; misschien zijn het ernstige bijwerkingen die slechts bij een kleine groep patiënten optreden; ik weet het niet, maar de verhalen stemmen mij wel kritisch en zorgelijk.

Kiezen voor een medicijn dat het leven direct gemakkelijker maakt is zeer verleidelijk en passend bij de denkwijze, mensvisie en inrichting van onze neoliberale maatschappij. Maar het is inmiddels duidelijker dan ooit dat we de mogelijke gevolgen van onze keuzes op de langere termijn uiterst serieus dienen te nemen, of het nu gaat om het klimaat, ons pensioen, onze lichamelijke gesteldheid óf ons geestelijk welzijn. Het is daarom te hopen dat er gepaste terughoudendheid betracht wordt door hulpverleners en mensen met ADHD als het gaat om het gebruik van medicatie, én dat er meer gedegen onderzoek komt naar de langetermijneffecten daarvan.

De psychiater vertelt Dionne dat stoppen met de medicatie hoogstwaarschijnlijk betekent dat ze zichzelf hard tegenkomt in haar werk. Even later zegt ze zich voor te kunnen stellen dat ADHD’ers minder ‘last’ hebben in een maatschappij waar minder prikkels en prestatiedruk zijn. En dat ene zinnetje verwijst, al dan niet zo bedoeld, naar een (ander) groot probleem.

Zoals Dionne van verschillende professionals hulp krijgt om zich beter te gaan voelen, zo zijn er miljoenen kinderen en volwassenen in Nederland die psychische klachten hebben – 1 op de 4 volwassenen en bijna 1 op de 3 jongeren – en zich tot allerlei goed betaalde ‘deskundigen’ wenden. Het regent diagnoses; het wemelt van de coaches en therapeuten; de hoeveelheid mensen die psychofarmaca slikt is schrikbarend – bijna 2.5 miljoen; het aantal jongeren met een depressie, angststoornis of burn-out is verbijsterend. Er wordt gelabeld en behandeld tegen de klippen op en de stroom hulpzoekenden zwelt enkel aan.  

Het zijn miljoenen individuele mensen die een diagnose krijgen en – als het meezit – zich door therapie en/of pillen wat beter gaan voelen. In een groot deel van de gevallen betreft de hulp echter hoofdzakelijk symptoombestrijding, aangezien heel veel van de psychische klachten en problemen hun oorzaak vinden in maatschappelijke factoren. Zonder het benoemen en aanpakken van die oorzaken is een aanzienlijk deel van al die hulpverlening als water naar de zee dragen.

Voorlopig blijft Dionne haar pillen slikken. In het vertrouwen dat ze haar niet zullen doden. Zo kan ze blijven werken. Ondanks de wetenschap dat ze werkt “op geleende energie” en ondanks de ervaring dat rust en stilte een enorme verademing vormen, kan ze haar vermoeidheidsklachten niet verklaren. Daarom worden er op verwijzing van de psychiater nieuwe hulpverleners benaderd, slaapspecialisten, in de hoop dat die een verklaring vinden en met een remedie komen. Ik ben benieuwd hoe het Dionne verder vergaat.        

De bovenstaande beschouwing raakt aan de visie van Divergentia. Er bestaat een contrast tussen de verantwoordelijkheid leggen bij het individu dat afwijkt van de dominante norm om zich aan te passen, en het aanpassen van maatschappelijke factoren of omgevingsfactoren aan dat individu. Met Divergentia willen we veranderingen aanbrengen in de omgevingsfactoren voor neurodivergente mensen, zodat zij beter in organisaties tot hun recht kunnen komen. Hoewel individuele coaching in veel gevallen waardevol is, denken wij dat er ook een verantwoordelijkheid ligt bij bedrijven om de werkvloer neuro-inclusief te maken.